'Nederland neemt het woord genocide nooit in de mond'
Nieuwsbreak met onderzoeker Anthonie Holslag
Duitsland heeft de Armeense genocide vandaag officieel erkend, met een woedend Turkije tot gevolg. Nederland was Duitsland in 2004 voor, zonder dat het de band met Turkije heeft verpest. 'We blijven praten over de Armeense kwestie, we nemen het woord genocide nooit in de mond', zegt cultureel antropoloog Anthonie Holslag, die onderzoek heeft gedaan naar onder meer de Armeense genocide.
Door: Loes Singeling 2 juni 2016, 15:55
Turkije blaft, maar bijt niet, zeiden experts tegen de Volkskrant. Wij hebben de genocide ook erkend in 2004. Heeft Turkije ons toen gebeten?
Op hoge toon heeft Turkije gedreigd met maatregelen tegen Duitsland. Nederlandse Turkije-kenners verwachten echter dat het zo'n vaart niet zal lopen.
'Nederland neemt het woord genocide nooit in de mond'
© Anthonie Holslag
'Het heeft onze verhoudingen niet geschaad. Dat heeft ook te maken met het feit dat we voorzichtig met de term omgaan. We hebben de genocide in principe twee keer erkend: met de motie van Rouvoet in 2004, en vorig jaar, precies honderd jaar na de genocide. Het punt is dat we in toespraken, documenten en toenadering tot Turkije blijven praten over de Armeense kwestie. We nemen het woord genocide nooit in de mond. Dat heeft te maken met handelsbelangen en politieke belangen, vooral vanwege de vluchtelingencrisis waarbij we Turkije denken nodig te hebben. Dat gaat boven de genocide.
'Voor Duitsland zal er ook niet veel veranderen. Het was al duidelijk dat een groot deel van het parlement voor zou stemmen. Misschien is het een signaal naar Turkije, dat ze niet in alles met het land willen meegaan. Maar Turkije zal het waarschijnlijk laten bij het op het matje roepen van de ambassadeur. Dat hebben ze bij de Amerikanen ook gedaan toen zij de genocide overwogen te erkennen.'
Waarom is 'kwestie' eigenlijk zo'n rotwoord?
'Genocide is de ergste vorm van misdaad tegen de menselijkheid die je je kunt voorstellen. Je doodt niet alleen mensen, je vernietigt een identiteit in al zijn vormen. 'Kwestie' komt niet tegemoet aan wat deze mensen is overkomen.'
Twee miljoen PvdA-kiezers deert het niets dat PvdA niet van genocide spreekt, schreef Stephan Huijboom in een opiniestuk. Maar van Sylvana Simons vinden we het vreselijk.
'Niet alleen de PvdA, ook de VVD is zo voorzichtig. Ze gebruiken allemaal het woord kwestie. In die zin is het niet nieuw?'
'Ik denk dat mensen over Sylvana vallen omdat zij duidelijk een standpunt inneemt van erkenning, namelijk die van de Nederlandse slavernijgeschiedenis en het racisme. Ik vind dat ze daarin gelijk heeft. Alleen kun je die erkenning niet gelijkstellen aan de ontkenning van iets anders. Zij kiest maar één issue uit en blijft daarbij.
'Daarnaast stoort het me dat ze zegt dat maar weinig landen, instituten en wetenschappers van genocide spreken. Dat is onjuist. Het Europees Parlement erkent het, de Verenigde Naties, vooraanstaande, onafhankelijke wetenschappelijke instituten.'
Toch blijft het vreemd dat we allemaal ineens waarde hechten aan het erkennen van de genocide terwijl Nederland dat niet onomwonden doet.
'Ik denk dat veel kiezers van de PvdA niet eens weten hoe die partij tegenover de Armeense genocide staat.'
Misschien dat de kritiek op Sylvana de discussie over de status van de Armeense genocide in Nederland heropent?
'Ik hoop dat het een onderwerp wordt dat weer besproken gaat worden. Maar als ik kijk naar de politiek, naar terrorisme, de vluchtelingencrisis, denk ik niet dat het op dit moment op de prioriteitenlijst van de kiezers staat. Dat is jammer. Ik vind juist dat partijen als de PvdA moeten opkomen voor mensenrechten, voor de Geneefse conventies waar we onze vrede aan te danken hebben. Zeker nu de meer rechtse partijen van die conventies af willen.'
Maar de PvdA wil haar Turkse achterban natuurlijk niet kwijt.
Sarkozy wilde het ontkennen van de Armeense genocide strafbaar stellen. Niet omdat hij zo gelooft in mensenrechten, maar om Armeense stemmen te winnen.
'Daar zijn ze inderdaad bang voor. We hebben hier meer Turken dan Armeniërs. In Frankrijk is het precies andersom, en daarom wilde Sarkozy het ontkennen van de Armeense genocide strafbaar stellen. Niet omdat hij zo gelooft in mensenrechten, maar om Armeense stemmen te winnen.
'De Turkse gemeenschap in Nederland is overigens geen homogene groep, maar er zit een aantal nationalisten tussen die de genocide keihard ontkennen.'
Hoe stond Nederland eigenlijk tegenover de gebeurtenissen op het moment dat ze plaatsvonden in 1915?
'In 1919 werd de Armeense catastrofe, het woord genocide bestond toen nog niet, breed uitgemeten in de Nederlandse pers. De Armeniërs werden 'noodlijdende Armeniërs' genoemd. Er werd geld ingezameld om ze te helpen.'
Noodlijdend, oké. Maar minister Koenders schreef vorig jaar dat 'de vaststelling of hier in juridische zin sprake is geweest van genocide evenwel niet aan het kabinet is.'
Het woord genocide is gestoeld op de Armeense catastrofe
'Wat mensen zich niet beseffen, is dat het woord genocide in 1944 voor het eerst is gebruikt. Toen was de Holocaust nog helemaal niet breed uitgemeten: de term, bedacht door jurist Raphael Lemkin, is gestoeld op de Armeense catastrofe. Dat zie je ook terug in de definitie, waarin het met geweld verwijderen van kinderen beschreven staat. Dat gebeurde niet in raciale volkerenmoorden, maar juist in nationale genociden als de Armeense genocide.
'Overigens zijn er destijds zelfs tribunalen geweest in Turkije over de Armeense catastrofe. Maar Erdogan houdt erg aan de ontkenningspolitiek vast omdat het is gerelateerd aan de ontstaansgeschiedenis van de Turkse republiek. Atatürk werd beïnvloed door denkbeelden van de Jonge Turken, die de genocide op hun geweten hebben. Alles loopt door elkaar heen in Turkije. Zo'n breuk als 'Nazi-Duitsland en erna', dat heb je in Turkije niet.'
Kijk ook hier.