Ik moet eerlijk bekennen dat ik eind vorig jaar overtuigd was dat Ukulele Songs van Eddie Vedder (zie ook link) mijn favoriete plaat van 2011 zou worden. Dit was echter voordat het tweede album “50 Words of Snow” van Kate Bush in november 2011 uitkwam. Hoe groot een Pearl Jam fan ik ook ben. (En mensen die me kennen weten dat ik een zeer grote fan ben.) Op artistiek niveau is deze plaat niet te evenaren.
Ik ben al jaren geobsedeerd door Kate Bush. Al vanaf mijn veertiende toen ik de videoclip Cloudbusting zag, werd ik door haar gegrepen. Vooral de scene waar geheime agenten, uiteraard gekleed in het zwart, op de maat van de muziek en strijkers een trap aflopen om Wilhelm Reich, een controversiële wetenschapper te arresteren. Wilhelm Reich stond bekend om zijn wetenschappelijke theorieën van psychoanalytica en hield er, op zijn zachtst gezegd, uitzonderlijke ideeën op na. Hij is uiteindelijk ondervraagd door de FBI omdat hij, tijdens de hoogtij dagen van de McCarthy heksenjacht, sympathiseerde met het Marxisme en Communisme. (Hoewel dat laatste nooit geheel bewezen is.) Ook scheen hij te beweren dat hij regen kon ontwikkelen (Cloudbusting). Het nummer is dan ook gezongen vanuit het perspectief van zijn zoon Peter die zijn vader probeert te beschermen. Wilhelm Reich is uiteindelijk opgenomen in een psychiatrische inrichting en later in een gevangenis terecht gekomen en daar in 1957 overleden. In zijn laatste brief naar zijn zoon heeft hij geschreven: "Do not worry too much about me, though anything might happen." Hoewel "hartfalen" de officiele verklaring is van zijn overlijden, blijft zijn dood in mysterie gehuld.
De sensitiviteit van het nummer, greep me onmiddellijk aan. Met name omdat het gaat over een zoon die ten koste wat het kost zijn vader probeert te beschermen en zijn eer probeert te herstellen. De tekst "Your son's coming out" of "I wake up cryin', you're making rain, and you're just in reach, when you and sleep escape me" ontroeren me nog steeds.
Ik herinner me nog – dit was voor CD’s en nog in de tijd van langspeelplaten – hoe ik Hounds of Love in de winkel had gekocht en de plastieken verpakking verwijderde. Ik herinner me ook nog hoe ik avonden achtereen op mijn pick-up naar deze plaat luisterde. Kant A dat ging over het leven en relaties (van Running Up That Hill tot Cloudbusting), Kant B was donkerder en ging op verschillende manieren over de Dood.
Ik heb sindsdien, in retorperspectief, Kate Bush gevolgd. Ik heb de platen The Kick Inside, Never Ever en de experimentele The Dreaming grijs gedraaid. Ik was eerlijk gezegd minder te spreken over de opvolgers van Hounds of Love namelijk The Sensual World en The Red Shoes; niet omdat ik vond dat deze platen noodzakelijk slecht waren (the Fog is nog steeds een van mijn favoriete nummers) – dit vond en vind ik overigens wel van Lionheart; ik kan mezelf niet in deze plaat vinden – maar omdat ik vond dat ze over-geproduceerd waren. De nummers waren zo compact dat het leek alsof iedere seconde met een twist, een klank, gevuld moest worden.
In tegenstelling tot sommige fans vond ik Aerial een verademing. Dit was een plaat waar Kate Bush voor het eerst plaats maakte voor “ruimte” en “stilte” in haar muziek, wat haar composities (in mijn optiek tenminste) krachtiger maakte. Nummers als Pi (waaruit de tekst slechts uit een reeks getallen bestaat) of Mrs. Bartolozzi (over een wasvrouw die terugdenkt over een verloren liefde) zijn niet alleen buitengewoon sterk, maar artistiek en tekstueel bijzonder. De teksten lijken oppervlakkig, maar vervelen niet en dan heb ik het niet eens over de tweede kant van Aerial (ook wel “A Sky of Honey” genoemd), die tevens bekritiseerd is omdat ze gebruik maakte van vogelgezang, waar Sunset en Nocturn zonder twijfel de beste nummers zijn die Kate Bush tot aan dat moment heeft gecomponeerd. Sunset wegens de tempo en genre wisselingen. Nocturn wegens de fragiele teksten en climatische opbouw. (NB: voor degenen die kritiek hebben over vogelgezang, zou ik ze naar The Dreaming willen verwijzen, waar volgens mij een heel boerderij op de achtergrond meespeelt en meezingt.)
Kate Bush is een merkwaardige artieste (zo beschouw ik haar ook; niet een popzangeres, of een idool, maar een waar artistiek talent) die het aandurft om nieuwe wegen in te slaan.
Toen ze aan het begin van 2011 met Directors Cut kwam, waren velen fans dan ook verbaasd. Hier was Kate Bush, met een iets donkerdere stem (de hoge octaven raakt ze niet meer zo zuiver) die haar laatste twee platen na Hounds of Love (The Sensual World en The Red Shoes) uitkleedde en opnieuw invulde. Volgens sommige recensenten en fans heiligschennis, voor mij een openbaring. Want hier deed ze namelijk wat ze had nagelaten op deze twee platen: ze gaf “ruimte” en “stilte” een plaats. The Sensual World (opnieuw omgedoopt tot Flower of the Mountain omdat het nu teksten uit Ulysses bevatte uit het boek van James Joyce) liet nu meer zijn Keltische wortels horen, Deeper Understanding was nu een uitgerekte jam van bijna zeven minuten. Van de over geproduceerde nummers uit de jaren negentig had stilte tussen de noten zijn plaats opgeëist.
Moments of Pleasure verdient hier extra aandacht. Het toevoegen van een mannenkoor, maakt het nummer niet alleen sterker, maar ook gevoeliger. Dit nummer, nog meer dan de andere nummers, laat de groei die Kate Bush als componist in de laatste twintig jaar heeft doorgemaakt overduidelijk zien. En daar was dan, na zes jaar stilte, plotseling een nieuwe plaat met nieuwe nummers en met de bizarre titel “50 Words of Snow”. Had Kate Bush haar excentriciteit behouden en was er nog steeds plaats voor lucht en ruimte in haar nieuwe composities? Of ging ze een heel nieuwe richting op? Dit waren de vragen die op fanboards de boventoon voerden.
Laten we beginnen te stellen dat het antwoord op al deze vragen “ja” is. Maar laten we ook iets anders stellen: deze plaat, en dan vooral de eerste drie nummers, zijn nog uitgekleder en naakter dan Aerial. Het zijn voornamelijk piano nummers met teksten die in de eerste instantie oppervlakkig lijken, maar na nader onderzoek meer diepgang hebben dan gedacht. Laten we beginnen bij het eerste nummer en de thematiek stap voor stap uitwerken.
Snowflake
Toen ik voor het eerst hoorde dat dit nummer grotendeels ingezongen zou worden door haar zoon, was ik in het begin huiverig. Het deed me denken aan Tori Amos Night of Hunters waar haar dochter, maar ook haar nicht, een plaats hebben gekregen op haar album. Haar dochter komt op (minimaal) vier van de veertien nummers voor. Het beste nummer op deze plaat in mijn optiek overigens (Job’s Coffin) wordt geheel door haar dochter gezongen. En hoewel ik dit een goed nummer vind en de akoestiek van deze plaat uitermate geweldig georchestreerd en geproduceerd is (en ik het ook in het concept en verhaalvertelling van het album begrijp) voelt het tegelijkertijd ontwrichtend. Als je een album van Tori Amos koopt, wil je Tori Amos horen en niet vijf duetten. (Als een antropoloog valt het me trouwens op dat vooral vrouwelijke artiesten een podium geven voor hun kinderen.)
Mijn angst hier echter was geheel ongegrond. Waar de dochter van Tori Amos een personage speelt in een vertelling, heeft de rol van Bernie (de zoon van Kate Bush) in dit lied een intrinsieke betekenis. Het nummer begint met fragiele piano tonen, gevolgd door de lage (en later hogere) stem van haar zoon. Het is geheel geschreven vanuit het oogpunt van een sneeuwvlok die langzaam naar de aarde dwarrelt en beschrijft wat hij allemaal ziet. Tegelijkertijd zingt hij dat iemand beneden op hem wacht om hem “op te vangen”. Dit wordt afgewisseld met de stem van Kate Bush die zingt: “The world is so loud, keep falling, I will find you.”
Juist omdat de narratief van de sneeuwvlok wordt gezongen door haar zoon geeft het dit lied meer gewicht en betekenis. Het gaat over de kortstondigheid van het leven (een sneeuwvlok sterft als het eenmaal opgevangen is), over uniekheid (iedere sneeuwvlok is uniek), maar nog meer dan dat, het lied gaat over een moeder en zoon relatie, waar de moeder haar zoon te allen tijde zal opvangen. Dit is op diverse manieren uitgewerkt. Als haar zoon bijvoorbeeld zingt: “My broken hearts (meervoud), my fabulous dance (uniekheid), my fleeting song, my twist and shout (woede, volwassen worden, groeien) en deze zinnen weer worden afgewisseld door Kate Bush die zingt: “The world is so loud, keep falling, I will find you”. Gaat het juist over deze relatie. De relatie van onvoorwaardelijke liefde en de veiligheid die alleen een moeder in een sneeuwstorm kan bieden.
Lake Tahoe
Dit is het tweede nummer op de plaat die voornamelijk door pianospel wordt gedragen. Het begint echter met (een bijna lijkende) Gregoriaanse koor die de spookachtige teksten: “Lake Tahoe. Cold mountain water. Don’t ever swim there…” zingt. Als je weet dat Lake Tahoe is ontstaan tijdens de ijstijd en dat er tientallen spookverhalen zijn over het gebied (ik wil iedereen eens uitdagen om dit te googlen), dan geeft het de tekst een extra lading en betekenis. (Het beroemdste spookverhaal overigen gaat over Marilyn Monroe.) Het valt in het concept van “50 Words of Snow”, (ijs, geesten, afondering etc.) maar maakt het ook urgent, geheimzinnig en griezelig. Dit wordt versterkt door de geweldige art-work dat met de CD gepaard gaat.
Het lied zelf is dan ook een spookverhaal over een vrouw die rond het meer leeft. (En ja, je hoort zelfs kraaien op de achtergrond.) De Gregoriaanse koor geeft de setting weer, maar zodra de narratief naar het spook zelf gaat, en het lied vanuit haar oogpunt wordt gezongen, maakt het nummer muzikaal (rond 3.35 – en let op de kraaien!) een transformatie door. Het lijkt bijna op een tango, geheel gedragen door de piano en een zachte drum.
Het lied vertelt het verhaal van een spook in “Victoriaanse kleding” die op zoek is naar haar hond (“Snowflake”) en zijn naam zo nu en dan ook over het meer uitschreeuwt. Het is de relatie met deze hond die de kern van de vertelling vormt. De tekst lijkt uitermate simpel over een eenvoudige liefde. Maar achter deze tekst raakt Kate Bush andere thema’s aan, zoals eenzaamheid en de onbereikbaarheid van liefde. Liefde dat tot op een bepaalde hoogte ongrijpbaar is. Dit is een thema (zie ook het voorgaande nummer) die bijna als een rode draad door het album heen loopt. Hier krijgt “sneeuw” ook een symbolische betekenis; als iets dat ongrijpbaar is en ook iets dat niet in een enkel woord (let op de titel, maar ook de titelsong) samen te vatten is.
Dit nummer, nog meer dan het openingsnummer, zet de sfeer van de hele plaat neer.
Misty
Ongetwijfeld de meest besproken en meest controversiële plaat op het album. En ook typisch Kate Bush. Waar ze in voorgaande composities dieren geluiden gebruikten, of zelfs het geluid van een wasmachine nabootste (Mrs. Bartolozzi) of de bijna seksuele aantrekkingskracht tussen een vrouw en een kind beschreef (Infant Kiss), gaat dit nummer over een seksuele relatie tussen een vrouw en een sneeuwpop met de naam Misty. Het is de volwassen versie van het beroemde kerstverhaal over de sneeuwpop die uiteindelijk smelt.
De Freudiaanse betekenis is expliciet aanwezig. Misty staat voor de koude en afstandelijke man die de hoofdpersoon wil versieren, misschien zelfs wilt redden en wilt vormen. Ze maakt hem, ze versmelt met hem en ontdekt vervolgens dat hij verdwenen (lees: gesmolten) is. De paniek en frustratie van de hoofdpersoon wordt, naar mate het drama van het nummer toeneemt - het nummer is dertien minuten lang, maar voelt niet langer dan vijf minuten - steeds hoorbaarder en wordt aangevuld en weergegeven door de strijkers op de achtergrond.
Het nummer zelf wordt grotendeels door de piano gedragen met de drums en de strijkers op de achtergrond die de drama accentueren. Dit nummer bevat ook de mooiste piano solo (rond 2.24) die ik ooit in de laatste jaren in een pop song heb gehoord. De muziek verstilt hier bijna en vult de gehele ruimte van het nummer op.
Onderwijl wordt de paniek van de hoofdpersoon steeds hoorbaarder en wordt het steeds duidelijker dat de liefde die ze zoekt onmogelijk is. Tot aan het einde, totdat ze in haar waanzin beseft dat ze altijd een nieuwe sneeuwpop kan maken, altijd opnieuw kan beginnen. Het lied eindigt dan ook met een paniekerige, bijna hysterische Kate Bush die op de raam richel staat en naar buiten springt om zich opnieuw in de diepte te storten. Haar laatste zinnen: “I’m coming out on the ledge, I’m coming out on the ledge” zijn zowel urgent als huiverwekkend.
Wild Man
Wild Man is dan ook de natuurlijke follow up van Misty, hoewel hier de piano wordt doorbroken door meerdere instrumenten. (Misschien ook de reden waarom dit nummer niet begint met muziek, maar met het geluid van wind en sneeuw.) Dit lied wordt gevuld door Tibetaanse klanken en gezang – wat de thematiek goed weergeeft. Waar hiervoor een afstandelijke en koude man centraal stond, staat hier de “wilde man” centraal (let hier ook op de Freudiaanse connotatie) uitgebeeld als de Verschrikkelijke Sneeuwman; die wild is, zelden gezien wordt, maar die de hoofdpersoon – iemand die in het gebied woont – probeert te beschermen. Ze hoort hem op de daken. Hij is gezien bij de rivier. Ze hoort hem bij haar tent, ze hoort zijn eenzame schreeuw, en het enige wat ze wilt doen is hem waarschuwen: “They want to hunt you down. You’re not an animal,” zingt Kate Bush in een bijna fluisterende toon.
Het refrein wordt gezongen door meerdere stemmen en het is alleen Kate Bush, in mijn optiek, die Tibetaanse geluiden zodanig kan verweven met moderne pop.
Snowed in at Wheeler Street
Waar Misty misschien het meest controversiële nummer is, is dit de meest bekritiseerde. Wat in mijn optiek geheel onterecht is. De beginklanken zouden teveel lijken op een Lady Gaga liedje (who cares?) en de tekst zou te direct of juist te obscuur zijn.
Het past echter geheel in de thematiek van het album. Namelijk de ontastbaarheid en onbereikbaarheid van liefde. In dit geval twee geliefden die of a) door de tijd reizen en elkaar steeds missen of b) elkaar steeds in terugkerende levens voorbij lopen. Onthoud dat het voorgaande nummer gedeeltelijk over Tibet ging en het idee van reïncarnatie en daarbij het steeds opnieuw mislopen van de ware liefde, is dus niet zo een vreemde gedachte. Het lied springt dan ook door de tijd heen: van Rome naar Nazi Duitsland naar 9/11.
Het lied is een duet met Elton John. En hoewel ik geen fan van Elton John ben, denk ik dat hij hier zijn beste prestatie geeft. Je hoort de emotie en wanhoop in zijn stem. Ze zien elkaar, ze herkennen elkaar, maar lopen elkaar steeds mis.
Behalve in Wheeler Street, daar komen ze elkaar tegen en zijn ze even, heel even, met elkaar verbonden. “Snowed in” verwijst hier dan ook naar de metaforische betekenis van het woord namelijk “gevangen zijn” of “verbonden zijn” – het niet van elkaar kunnen loskomen, vlak voordat ze weer van elkaar worden losgescheurd.
Fifty Words of Snow
Net zoals het lied Pi op Aerial heeft dit nummer niet echt een tekst. Het heeft vijftig woorden van sneeuw die een zekere Professor Joseph Yupik (Stephen Fry - wiens boek The Hippopotamus in mijn top tien staat en ik ieder kan aanraden) opnoemt en die Kate Bush vervolgens aftelt. Dit allemaal onder begeleiding van een rollende drum. Als antropoloog weet ik dat er een algemene misvatting bestaat dat de Inuit vijftig woorden voor sneeuw zou hebben. Ze hebben veel verschillende woorden voor sneeuw, maar niet vijftig. Kate Bush speelt hier mee en Stephen Fry verzint ter plekke woorden die sneeuw dienen uit te beelden. (En wie is daar beter in dan Stephen Fry?)
Toen ik het de eerste keer hoorde was ik verbluft. Bij de tweede keer wist ik het zeker. Bij de derde keer heb ik het opgezocht. Maar inderdaad nummer 42 is Klingon. Dit maakt het in mijn optiek het enige poplied ooit in de geschiedenis die Klingon in zijn teksten heeft verwerkt.
Hoewel de muziek en woorden speels zijn, passen ze in de thematiek van het album; de ongrijpbaarheid van sneeuw en daarmee ook de liefde. Zelfs woorden kunnen het niet vangen.
Among Angels
En dit brengt ons tot het laatste nummer die deze thematiek weer op een andere manier uitwerkt. Dit is overigens ook het eerste nummer waarbij ik Kate Bush in het begin een fout hoor maken. (Gevolgd door een zachte “sorry”.) Iedereen die Kate Bush heeft gevolgd weet wat voor een perfectioniste ze is, dat ze hier een fout toelaat zegt in mijn optiek veel over de persoonlijke groei die ze als artiest heeft doorgemaakt.
Dit lied, ook weer gedragen door een piano, kan als de donkere versie van “Don’t Give Up” worden omschreven. Het heeft dezelfde thema. Ook hier zingt de vrouw (de hoofdpersoon) dat hij (haar partner) niet moet opgeven, dat hij de engelen moet leren zien die hem omringen. Wie deze engelen zijn laat Kate Bush in het midden. Wat ze wel schetst is een beeld van een man/ partner die niet langer in zichzelf gelooft en niet langer de goede dingen ziet die zich om hem heen ontvouwen.
Ook hier speelt de ongrijpbaarheid, maar nog belangrijker, de onbereikbaarheid van de liefde centraal, hoewel subtieler dan in Lake Tahoe en Misty. Want hoe hard het hoofdpersonage ook probeert, het lukt haar niet haar partner te bereiken. Er is een onzichtbare muur, waardoor hij de engelen en haar niet kan zien…
Ik had Ukulele Songs 4,5 uit 5 sterren gegeven, omdat ik de samenhang van thematiek, symboliek, tekst en muziek perfect samen vond gaan. Ik kan er echter niets aan doen, maar Kate Bush heeft zichzelf hier overtroffen. Deze plaat is zonder meer een 5 uit 5. Het is van het begin tot het einde een meesterwerk dat meer eer verdient in 2011 dan het heeft gekregen.
Om het album direct van de band te kopen klik hier.
Maar je kunt natuurlijk ook naar Amazone gaan: klik hier.