Dit is waarschijnlijk het moment waar veel fans me het liefst zouden willen lynchen, want voor mijn vierde plaats heb ik Lightening Bolt gekozen; hoewel de platen vijf en zes (in mijn persoonlijke rangschikking) bijna op gelijke voet staan. Het zijn ten eerste de kunstwerken die de plaat een specifieke dimensie geven, getekend door Don Pendleton, maar dat is niet het enige. Ik vind de opbouw van deze plaat beter dan de platen die ik later zal bespreken. Dit heeft in hoge mate te maken met de cohesie van de plaat. Hier komen de nummers samen en volgen elkaar op zo een manier op, waardoor deze plaat – nog meer dan de andere platen – een eigen entiteit lijkt te vormen. Hier komt alles bij elkaar: de teksten, het samenspel van de instrumenten en tevens de thematiek . De plaat lijkt bijna een eigen en tevens unieke infrastructuur te kennen, waardoor deze plaat – tot grote ergernis van vele fans – misschien wel hun meest toegankelijke plaat is geworden.

 

 

Laten we de nummers eens één voor één bestuderen.

 

 

 

 

 

Getaway

In tegenstelling tot wat we gewend zijn, begint Pearl Jam dit keer niet met een punkachtige opener of een ballade (zoals "Sometimes" op "No Code" en de bizarre “Cant Keep” op “Riot Act”.) Dit is een mid-tempo nummer en een unicum voor Pearl Jam. Het lijkt wel alsof alle instrumenten gelijktijdig starten en hoewel het een vreemde opener lijkt, denk ik dat het met opzet op deze manier geplaatst is. In de eerste plaats om de luisteraar te laten weten dat deze plaat echt een follow-up is van de zo nu en dan ondergewaardeerde “Backspacer”. Het lijkt wel alsof de plaat begint waar de vorige plaat geëindigd is. Ten tweede, en dat is slechts in mijn optiek, dat is dat dit nummer, nog meer dan de andere nummers op de plaat, de thematiek aantoont waar het mee worstelt. Hoewel de plaat toegankelijk lijkt draagt het een serieuze en filosofische ondertoon. Deze boodschap is ongrijpbaar en wordt pas tussen de regels door langzaam duidelijk, als je de tekst goed bestudeert. Het is namelijk makkelijk om dit nummer de zoveelste “kritiek-tegen-religie” nummer te noemen, terwijl het juist daar niet omgaat. Laten we dus eens goed naar de teksten kijken:

 

 

Everyone's a critic looking back up the river
Every boat is leaking in this town
Everybody's thinking that they'll all be delivered
Sitting in a box like lost and found

 

But I found my place and it's alright
We all searching for our better way
Got yours off my plate, it's alright
I got my own way to believe

 

 

De tekening dat bij het nummer hoort zien we een priester en twee gedelegeerden met hoeden op die vroeger werden gebruikt voor harlekijnen; komieken die vaak grappen maakten tegen het publiek en de aristocratie . Wat interessant is aan de tekening zijn de kleuren. Het zwarte poppetje heeft een witte hoed op, terwijl de het witte poppetje een zwarte hoed op hoofd heeft; ze kijken allebei naar de priester, maar zien tegelijkertijd religie, en waarschijnlijk de omgeving, op een heel andere manier. De zin “it’s allright, I got my own way to believe” krijgt daardoor plotseling een heel andere definitie, vooral in een wereld die verscheurd wordt door oorlogsgeweld.

 

Maar daar houdt het niet op. Het nummer draagt eigenlijk een heel andere boodschap met zich mee:

 

 

Find a lighthouse in the dark stormy weather
We all could use a sedative right not
Holy rollers sittin with their backs to the middle
All hands on deck, sinking is the bow

 

And if you wanna have to pray, it's alright
We all be thinking with our different brains
Get yours off my plate, it's alright
I got my own way to believe

 

Dit borduurt voort wat hierboven staat, behalve dat het doel van het nummer nu nog urgenter wordt. “Find a lighthouse in the dark stormy weather, we all could use a sedative right not.” - overigens een geweldige verwijzing naar "Force of Nature" van "Backspacer - refereert naar de verschillende religies en dat we het allen kalmer aan dienen te doen. De refrein bevestigd dit: “And if you wanna have to pray, it's alright (…) I got my own way to believe.” Gevolgd door:

 

It's ok
Sometimes you find yourself
Having to put all your faith
In no faith
Mine is mine, and yours won't take its place
Now make your getaway

 

Hier lijkt Eddie Vedder te zeggen: forceer je geloof niet op mij. Mocht je dat wel doen, ga alstublieft weg.

 

Maar hier blijft het niet bij. Pearl Jam zou Pearl Jam niet zijn, als het in de tekst niet verwijst naar een actueel onderwerp die in de Verenigde Staten op dit moment leeft; namelijk of de evolutieleer en/of “grand design” wel of niet op publieke scholen les gegeven mag worden:

 

 

Science says we're making love like the lizards
Try and say that fossils ain't profound
Simon says that we are not allowed to consider
Simon says "Stand-up. Sit-down. You're out!"

 

 

Een onderwerp dat vandaag de dag de gemoederen in de VS nog steeds hoog houdt. Hoewel dit nummer een directe kritiek is op deze discussie, wordt de kern van het nummer bijna ondergraven. De boodschap is namelijk zeer subtiel (zoals vele nummers op deze plaat subtiel zijn hoewel de teksten direct lijken). Namelijk dat agnostisch of atheïstisch zijn in principe ook een geloof is. Dat er geen bewijzen zijn voor het een of het ander: waar we mee dienen op te houden echter is het forceren van ideën en ieder tot hun eigen conclusies te laten komen.

 

Dit zien we terugkomen in het laatste refrein van het nummer:

 

It's ok
Sometime you find yourself
Being told to change your ways
For Gods sake
Mine is mine and yours won't take its place
Now make your getaway

 

Hij zingt niet “mijn inzicht is de juiste”, de conclusie is genuanceerder dan dat. Het is meer dat we moeten leren om te gaan met pluriformiteit. Het is deze boodschap die als een rode draad door het nummer loopt.

 

We zullen later zien dat deze rode draden de kern van het album vormen.

 

 

Mind your Manners

Van alle nummers op de plaat is dit misschien wel de meest anti-religieuze nummer dat aanwezig is. Ook hier lijken de teksten direct, maar is er tevens een onderlaag aanwezig. Het nummer begint hoekig, waarbij de drum en de gitaar het tegen elkaar lijken op te nemen als een sort muzikale bokswedstrijd. (En waardoor het bijna op metal lijkt.) Dit is de punk nummer waar vele platen mee beginnen. Het hele nummer, tot het zingen toe, heeft een Dead Kennedy's gevoel.

 

De teksten lijken op het eerste gezicht direct en geeft een interne strijd weer die de protagonist met de wereld aangaat:

 

I've got an unfortunate feelin'
I've been beaten down
I feel I don't believe
And now the truth is coming out
What they've taken is more than a vow
They've taken your innocence
And then they throw them on a burning pile

 

All along they're sayin'
Mind your manners

 

 

Hier wordt duidelijk verwezen naar de Evangelisten in de Verenigde Staten, die met de Tea Party een steeds belangrijkere politieke rol beginnen te krijgen:

 

I caught myself believin'
That I needed God
And if it's hard for some
We sure could use Him now

 

Try my patience
My patience tried
This world's a long love letter
That makes me wanna cry

 

All along they're sayin'
Mind your manners

 

 

De zin “a long love leter” geeft me vandaag de dag nog steeds kippenvel; want wat is een gebed, is het niets anders dan een schreeuw in een lege ruimte?

 

En hier verandert de muziek. Het keert zich in zichzelf en ook de teksten worden introspectief:

 

 

Self-realized and metaphysically redeemed
May not live another life
May not solve a mystery
Right around the corner
Could be bigger than ourselves
We could will it to the sky
Or we could something else

 

 

Wat deze teksten weergeven is dat “God” niet buiten onszelf staat, het is in ons. Het zijn wij en niet God die de problemen dienen op te lossen, dienen los te laten, dienen te vergeven. Dit is, net zoals bij “Getaway” een inzicht, die juist door de interne worsteling tot stand is gekomen. Dit is van belang  zoals we straks zullen zien.

 

 

 

 

 

My fathers son

Het is dit nummer dat voor  vele fans als onverklaarbaar is bestempeld. Ik heb alle interpretaties gelezen: dat het over de zoon van Beethoven zou gaan (omdat “The Fifth Symphony” wordt genoemd) tot aan een interpretatie dat het nummer gaat over een seriemoordenaar. Ik denk dat het nummer veel dichter bij huis ligt en veel persoonlijker is dan mensen vermoeden.

 

Als je een ouder wordt, en zelf kinderen moet grootbrengen, realiseer je je pas hoe moeilijk het is, maar ook welke fouten een ouder heeft gemaakt. In dit opzicht is dit nummer een tegenhanger van Alive en Release. Het gaat niet over het vergeven van een ouder, maar het belicht juist de andere kant: de vraag waarom je ouder dit of dat heeft gedaan. The Fifth Symphony verwijst dan ook niet naar Beethoven, (hij zingt ook “your Fifth Symphony”) maar naar Eddie’s Vedder eigen vader die net zoals hem een muzikant was. In dit opzicht is het nummer dan ook harder en chaotischer dan hiervoor. We voelen de worsteling van de protagonist door de muziek heen. Enerzijds  omdat de protagonist ontzettend van zijn vader houdt (“I come from genius and I am my father's son.”)  Maar tegelijkertijd tot het besef komt dat zijn vader geenszins een perfecte vader was (“Forget the insemination, and for that, I'm supposed to be glad? What a pity you left us so soon to climb your mountain of regret”) en dat hij als zoon specifieke karakteristieken van zijn vader heeft overgenomen. (Let op de flessen met sperma erin.) Dit is ook de reden waarom de protagonist smeekt om een (psychologische) amputatie:

 

Can I get a reprieve?
This gene pool drowning me
Can I get a release?
I'm a volunteer amputee

From the moment I fail
I call on DNA
Why such betrayal?
Got me tooth and nail

 

 

Dit nummer is in alle opzichten een tegenhanger van Release. Waar Release over verlangen naar een onbekende vader ging, gaat dit nummer over de woede, en de krater, die het verlies van zijn vader heeft achtergelaten.  Het hele nummer gaat over de inzicht hierover, de tegenstrijdige gevoelens die dit met zich meebrengt (verlangen vs. woede) die Eddie bijna op een therapeutische manier van zich afzingt. Het is ongelooflijk hoe open en naakt Eddie hier staat en iets benoemt, wat zelden benoemt wordt: de woede jegens onze ouders voor wat ze ons soms opzettelijk en soms onbewust hebben aangedaan. Het is dan ook opvallend dat “a work of art”, een gedicht dat in het booklet van Vitalogy staat opgeschreven hier opnieuw zijn opwachting maakt. Eddie Vedder zingt:

 

 

Then there's dear mother, yeah Shirley
She's a work of art
Never got top dollar, but she gave us all our start

 

 

En hier komen we misschien tot een tweede interpretatie van dit nummer; meer als een protest lied. Dat mensen niet langer verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen handelingen maar deze afschuiven op DNA. Eddie Vedder verwijst eerder naar dit concept in onze Westerse samenleving in het nummer “Insignificance” op het album Binaural als hij zingt: “All in all, it's no one’s fault, excuses turn to carbon walls;
blame it all on chemical intercourse…”

 

Een persoonlijk nummer, maar tevens met een universele boodschap.

 

 

 

 

Sirens

Toen een kennis van mij dit nummer voor het eerst hoorde was ze teleurgesteld dat het niet over Sirenen ging uit de Griekse mythen. Toch is dit niet geheel waar. Het woord “Sirenen” komt hier direct vandaan. Het verwijst naar het opkomende gevaar en dat het gevaar onvoorspelbaar en grillig is.

 

Het verhaal gaat dat de band in een hotel verbleef, waar Ed wakker werd gehouden door de vele sirenes die de hotel passeerden. Hier zit  ongetwijfeld een kern van waarheid in als we de teksten bestuderen. Het lied gaat over de fragiliteit van het leven, maar daarmee ook de fragiliteit van de liefde zelf, het samenzijn, een familie hebben. Als de sirenen voor jou komen dan is er nog weinig dat je kunt doen.

 

Van alle nummers  in de Pearl Jam catalogus heeft dit nummer de fan gemeenschap nog meer verdeeld dan welk ander nummer daarvoor. Dit komt in mijn optiek met name omdat het (nog voordat iemand het had gehoord) het als een “Black 2” had omschreven. Ongetwijfeld de slechtste marketing move die je je maar kunt voorstellen. Hier werden hoge verwachtingen geschapen. Sirens is geen “Black 2” en is ook geen, zoals velen blijven beweren een “powerbalad”. (Wat kenmerkend was voor bands in de jaren tachtig en waar Pearl Jam destijds tegen keerde.) Het heeft hier en daar wat weg van een powerbalad – (de gitaarsolo bijvoorbeeld; maar deze heeft Even Flow ook) – maar draagt niet de kern dat een powerbalad met zich meedraagt; namelijk dat het hele nummer door een gitaar wordt gedragen en dat de melodie van de gitaar en de melodie van het gezang veelal samengaan. Dat is hier niet het geval. We horen gitaren, bijna dissonante geluiden en Eddie Vedder zingt (fluisterend bijna) tegen de gitaren in.

 

Hear the sirens
Hear the circus so profound

I hear the sirens
More & more in this here town
Let me catch my breath & breathe
And reach across the bed

Just to know we're safe
I am a grateful man
The slightest bit of light
And I can see you clear

 

 

Hier zien we een protagonist die door de sirenen bewust wordt van zijn sterfelijkheid en de sterfelijkheid van degenen om zich heen. Het is een inzicht dat bijna wordt opgedrongen: dat geluk niet eeuwig kan blijven voortduren:

 

I pull you close, so much to lose
Knowing that nothing lasts forever

 

I didn't care, before you were here
I danced in laughter with the everafter

 

But all things change
Let this remain

 

Maar toch weet de protagonist dat het geluk nooit eeuwig zal zijn als hij bijna profetisch zingt:

 

Hear the sirens
Covering distance in the night
The sound echoing closer
Will they come for me next time?

 

Wat dit nummer gemeen heeft met de nummers hiervoor (en hierna) is de terugkomende thema van “bewustwording”; iets wat dagelijks aanwezig is, maar waar de protagonist plotseling gewaar van wordt. Bij de eerste nummers ging het om het feit dat niets opgedrongen hoefde te worden, dat religie in je zit en geen uitdraging nodig heeft of dat het gemis naar een onbekende vader ook een donkere kant kent. In al deze nummers staat bewustwording centraal. En in dit dit nummer is het  de kwetsbaarheid van mensen en geliefden.

 

In dit licht is het misschien niet zo vreemd dat Pearl Jam voor het eerst een titel van een lied ook als titel voor een album heeft gebruikt, Dit nummer vat de thematiek namelijk samen en heet:

 

Lightenig Bolt

Dit nummer gaat dan ook precies over dat moment waarin de realisatie zich plaats vindt. Wanneer je het moment van ontdekking gewaar wordt waardoor je anders naar jezelf, naar anderen, misschien zelfs het leven gaat kijken. Dit is de zogenaamde “Lightening Bolt”. Dit is de rode draad die de plaat met elkaar verbindt. Het misschien dan ook geen toeval dat dit nummer middenin de album is geplaatst.

 

Muzikaal gebeurt er heel veel, maar kun je als luisteraar jezelf niet van het idee ontdoen dat Pearl Jam dit nummer vaker heeft geschreven. Het is een anthem die we eigenlijk van hun gewend zijn; met een specifieke opbouw die toeneemt, toeneemt en toeneemt als een golf. We horen het in “Among the Waves”, “Severed Hand”, “Alive”, “Even Flow”, “Rearviewmirror” en heel veel andere nummers. Het is de brandmerk waar Pearl Jam bekend mee is geworden. Iedere plaat heeft wel zo een nummer. Toch, hoe bekend het ook klinkt, is het een nummer dat tegelijkertijd op de plaat past en juist achter het nummer “Sirens” staat dat – zoals we ook eerder van Pearl Jam gewend zijn – aan het einde een transitie doormaakt. Hier komen  alle thema’s en motieven met elkaar samen. Hier wordt het geheel met elkaar verbonden. En hoewel Eddie Vedder over “zij” en “haar” zingt, denk ik niet dat hij over een vrouw zingt in de klassieke zin. Maar meer een muze. Iemand maar soms ook iets, een gebeurtenis, een inzicht, dat je leven veranderd en inspireert:

 

Now she come after thee
With her newly planted seeds and soon
You’de prone down on your knees and there you dig
And then before you know the weeds are
Obesely overgrown with all the wild seeds she sows in your sleep

 

De laatste zin heeft een sterke poetische weerklank. Hier gaat het om de realisatie zelf. Het moment dat een idee je overneemt en een onderdeel van je wordt. Niet op een bewuste manier, maar juist op een onbewuste manier (“sow in your sleep”) en die je, als de realisatie zich geheel openbaart, je bevrijdt:

 

 

Always something and never nothing
Isn’t that the way we are taught to be?
Flipping through the worn out pages
And stages when you knew not who to be
Till the lightening strikes and sets you free

 

 

En het is deze bevrijding en acceptatie waar de plaat om draait; de kleine realisaties die uiteindelijk naar zelf bevrijding zullen leiden of naar een inzicht hoe ingewikkelde problemen in elkaar steken en wat voor rol jij in deze problemen hebt (gehad).

 

In deze zin volgt Lightening Bolt dezelfde route en weg als Vitalogy, No Code en zelfs Binaural. Sterker nog, thematisch gezien, zou deze plaat – als het om de filosofie over het leven betreft – als een opvolger van Binaural niet misstaan.

 

Behalve dat deze plaat een iets meer positieve insteek heeft dan we van Pearl Jam gewend zijn; zelfs op de meest donkerste momenten, speelt zelfrealisatie een cruciale rol. (Misschien ook de reden waarom deze plaat de fan gemeenschap verdeeld. Dit is niet de donkere Pearl Jam die we gewend zijn. Sterker nog, dit is misschien wel de meest volwassen plaat die Pearl Jam heeft geschreven.) Het gaat om kleine realisaties die uiteindelijk leiden tot een zelferkenning waar de band misschien vanaf Ten naar  op zoek is. Dit zien we ook terugkomen in de vele verwijzingen naar andere nummers of in de laatste zin van Lightning Bolt waar het gevecht (met jezelf en de buitenwereld) losgelaten wordt:

 

And your death will soon arrive
As she finally decides that all her problems,
they won't die with you

 

Zelfs onze problemen zijn onbelangrijk in het licht van wat het leven ons leert.

 

 

 

 

 

 

 

Infallible

Pearl Jam zou Pearl Jam niet zijn als er ook, naast introspectieve nummers, er geen kritische nummers op de plaat zouden staan. Ze hebben hun politieke voorkeuren al vanaf het begin van hun carrière geuit. (Denk aan het moment dat Eddie Vedder “pro-choice” op zijn arm schreef tijdens MTW Unplugged, tijdens een periode waarin abortus doktoren werden doodgeschoten; in die zin was er toen ook al binnenlandse en religieuze terrorisme).

 

Infallible is zo een protest nummer, maar om het als een politieke nummer af te schrijven, vind ik persoonlijk incorrect. Pearl Jam is namelijk meer dan een band die “zo nu en dan” een politiek nummer schrijft. Hun protest gaat ook verder dan politiek alleen. Soms is hun kritiek meer sociaal en maatschappelijk. En ik denk dat we dit nummer in de laatste categorie kunnen schuiven.

 

Infallible betekent, ruim vertaald, ontastbaar/ onfeilbaar en het is goed om te onthouden dat Pearl Jam dit nummer heeft gecomponeerd na 2008; na de grootste en beangstigende financiële crisis sinds de jaren 30 van de vorige eeuw. We balanceerden letterlijk op een dun en slap koordje over een ravijn dat een economische “depressie” heet en als ik kijk naar de neo-liberale bezuinigingen die vooral in Europa zijn doorgevoerd, vraag ik me af in hoeverre deze “recessie” feitelijk geen depressie was.

 

Het duurt te lang, en het zou een heel betoog worden, om de oorzaak van deze economische malaise te beschrijven. Laten we stellen dat het een “perfect storm” was. Enigszins veroorzaakt door slechte toezicht op banken, een totale verstrengeling van politiek en financiële belangen, enorme bonussen die (in mijn optiek tenminste) onterecht werden uitgedeeld, maar ook doordat consumenten (vooral in de Verenigde Staten) leefden op krediet. (Ik heb daar gewoond, ik weet waar ik het over heb. Zodra je achttien werd  stonden recruiten van banken je als het ware op te wachten om een credit kaart of een lopend krediet aan te smeren. Er waren weinig Amerikanen die ik kende, die minder dan drie of vier credit cards hadden. En deze leningen werden niet afbetaald, zoals ze in Nederland werden afbetaald. Als je in Amerika iets kocht – zeg een auto me één credit card en een stereo instillatie met een andere credit card, werd dit bedrag niet in één keer van je salaris afgenomen, maar kon je dit doen in afbetalingen.)

 

Studenten en jongeren hadden al vaak een schuld van meer dan 20 000 dollar (en dat was buiten studie kosten of studie schuld) en dit was voor hun hypotheek, hun auto etc. In de VS was je heel snel eigendom van een bank. En juist dit gevoel – het gevoel van ontastbaarheid – is waar Infallible over gaat. Het wordt al in de eerste zinnen van het nummer duidelijk:

 

Keep on locking your doors
Keep on building your floors
Keep on just as before

 

Pay disasters no mind
Didn't get you this time
No prints left at the crime

En dan uiteraard de realiteit die niet buiten kon blijven:

 

Our ships come in
And its sinking

Of everything that's possible
In the hearts and minds of men

 

En dan misschien wel de meest poëtische zinnen:

 

Somehow it is the biggest things
That keep on slipping
Right through our hands

 

En dan de oorzaak en tevens de oplossing:

 

By thinking we're infallible
We are tempting fate instead
Time we best begin
Here at the ending

 

Muzikaal speelt de bas een hoofdrol.  Sterker nog, het lijkt wel alsof de andere instrumenten om de bas heen draaien, wat dit nummer aan “No Way” en “Tremor Christ” doet denken. De melodie is haast slepend; alsof je door een draaikolk wordt meegezogen. Maar een donkere en zware draaikolk waarin je niet alleen verdrinkt, maar tevens naar beneden wordt geduwd of door een hamer naar beneden wordt geslagen.

 

Het sociale kritiek, en dan met name naar de consumenten (ons allemaal dus) komt het sterkste tot uiting in de tweede verse van dit nummer:

 

Wanna third second chance
Put your faith in big hands
Pay no more than a glance

 

All good things come to an end
This could be good as it gets
How's the view from the fence?

 

You think we been here before
You are mistaken

 

En dan weer de realiteit:

 

Of everything that's possible
In the hearts and minds of men
When progress could be plausible
In reverse we curse ourselves

 

By thinking we're infallible
We are tempting fate instead
Time we best begin
Here at the ending

 

Zolang we de gevolgen niet overzien, zolang directe behoefte bevrediging centraal staat, zo lijkt Eddie te zingen, is dit probleem niet opgelost. Sterker nog, het zal terugkomen en blijven terugkomen en misschien nog wel sterker en ontwrichtender dan daarvoor. Misschien worden we wel helemaal naar beneden gedrukt, misschien zal het koordje knappen. Misschien moeten we inderdaad beginnen “at the ending” en ons afvragen wat ons hier heeft gebracht. Want om dit probleem te stoppen is er niet alleen een scheiding van politiek en de finaciele markt nodig of een sterkere toezicht; maar nog meer dan dat, een hele herziening van onze levensstijl. (Denk ook aan de tekening met de sleutel en de bom.) Dit an sich stelt weer vraagtekens achter de manier waarop we onze samenleving hebben ingedeeld en opgebouwd. Het nummer eindigt dan ook niet positief, maar meer als een waarschuwing en hoewel het nummer bijna zes minuten telt, is er nauwelijks een melodie of tijdverandering (wat apart is voor een Pearl Jam nummer); alsof ze ook muzikaal wilden aangeven, dat als we doorgaan, niet veranderen, de uitkomst uiteindelijk, hetzelfde zal zijn:

 

 

Keep on locking your doors
Keep on building your floors
Keep on just as before…

 

 

Dit is een zeer grimmig toekomstbeeld, maar ik denk ook een realistisch toekomstbeeld. Veranderingen zijn nodig, toch zijn de veranderingen die zijn doorgevoerd of a) minimaal of b) precies voortbordurend op het neo-liberale economische systeem. Precies het systeem dat ons in de problemen heeft gebracht. Dit is misschien ook wel de reden waarom het het meest depressieve nummer van de plaat Infallible opvolgt. Dit is namelijk wat onzekerheid met zicht meebrengt: angst, maar ook depressie. Ik denk echter dat Pendulum (officieel gecomponeerd tijdens Backspacer) veel dieper gaat dan dat en dat het niet alleen (of zelfs helemaal niet) met de gevolgen van Infallible zijn verbonden. Ik denk dat dit nummer over een andere inzicht gaat. De inzicht over jezelf die je liever niet wilt zien, maar die je toeschreeuwt als je diep in de nacht niet kan slapen en naar het plafond staart.

 

 

 

 

 

Pendulum

Ik wil voor de verandering met de tekst beginnen:

 

Can't know what's high
Til you been down so low
The future's bright
Lit up with no where to go

 

To and fro the pendulum throws

 

We are here and then we go
My shadow left me long ago…

 

 

Een pendulum is, zoals we weten, een martelwerktuig dat in de middeleeuwen werd gebruikt. (Poe heeft er een heel verhaal over geschreven.) Het is een uiterst scherpe mes die heen en weer slingert en zo, door centimeter bij centimeter naar beneden te gaan, de man op de tafel halveert.

 

Hier zien we hoe depressies – die verdwijnen en terugkomen – eigenlijk hetzelfde doen. Ze halveren je. Splitsen je in tweeën en maken je  kleiner. Fragieler. Onzichtbaar.

 

De muziek is er dan ook één van pure dissonantie. Het is bijna psychedlisch (is het een gitaar, een piano?) waar deze breekbare stem boven uitzweeft. De erkenning van deze gevoelens gaan zowel over zichzelf als naar anderen toe. Dat de pendulum bestaat. En dat hij zal blijven komen, centimeter bij centimeter.

 

 

Understand what we don't know
This might pass, this might last, this may grow

Easy come, easy go
Easy left me a long time ago…

 

 

En let vooral op de stem bij de laatste zin; het is een stem gevuld met wanhoop, verdriet maar ook met het ondergaan van de pijn en acceptatie. Wat we ook terugzien in de laatste zin:

 

 

I'm in the fire, but I'm still cold
Nothing works, works for me anymore

 

 

Gevolgd door het refrein dat het nummer met een echo afmaakt:

 

 

To and fro the pendulum throws
To and fro the pendulum throws

To and fro
To and fro…

 

 

Het is zonder enige twijfel een juweeltje en misschien wel de donkerste nummer die Pearl Jam ooit heeft geschreven. En juist de contrast van de duisternis van dit nummer en de rest van de plaat doet het naar voren springen en toont aan dat Pearl Jam het sterkst is als ze experimenteren, de conventies loslaten en uit het niets iets creëren zonder daarbij na te denken over een boodschap. Dit nummer zegt iets over depressies. (En mentale stoornissen blijven een taboe.) Maar nog meer dan dat, het zegt ook iets over het erkennen en het ondergaan ervan.

 

Swallowed Whole

Dit nummer begint met een enkele gitaar die net zoals een golf langzaam in volume toeneemt. Qua stijl, compositie en opbouw doet het met sterk denken aan Unthought Known op Backspacer. Zodanig zelfs dat het een broertje van dit nummer zou kunnen zijn.

Zoals de andere nummers op deze plaat gaat het over een realisatie of openbaring die de protagonist ondergaat. In dit geval is het de één wording met de natuur en hoe we niet alleen uit de natuur zijn voortgekomen, maar nog steeds een onderdeel van de natuur zijn. Het is om ons heen. Het is in ons. En we kunnen het voelen als we , zo stelt de protagonist tenminste, daarvoor open staan.

 

I can feel the dawn
I can feel the Earth
I can feel the living all around
Round round round
All around, round round round

 

I could choose a path
I could choose the word
I can start the healing
Bring it now, now now now
Bring it now, now now now

 

En dan breekt nummer af, vertraagd, waar de openbaring het duidelijkst wordt:

 

 

Whispered songs inside the wind
Breathing in forgiveness
Like vibrations with no end
Hear the planet humming
What is clear far from the noise
Get swallowed whole

 

 

Hoewel dit nummer niet mijn favoriete nummer op de plaat is. (Het doet me teveel aan Unthought Known denken.) Past het in de motieven en thema’s die op Lightening Bolt een rol spelen. Het lied lijkt de boodschap te dragen dat als je éénmaal beseft dat we een onderdeel van de natuur zijn, zodanig dat de natuur ons bijna verzwelgt, je ook tot de conclusie komt dat we gelijkwaardig naar elkaar zijn; en dat vergiffenis hetgeen is wat afstand neemt van de lawaai waarmee we onszelf overstromen. Hierbij wordt dit lied, net zoals Infallible, bijna een sociaal kritisch nummer, waar stilte tegenover lawaai staat en waar vrede, zoals hij aan het einde zingt, nog een pagina is die we dienen te lezen:

 

 

I could choose a path
I could choose the word
I can start the healing, bring it now
Now now now
Now now now now

I could be the sun
I can be the sound
I could set myself right here and drown
Drown drown drown
Drown drown drown drown

Whispered songs inside the wind
Breathing in forgiveness
And the chapter I've not read
En dan de laatste zin, waarmee het lied ineens ophoudt:
Turn the page...

 

 

 

 

 

Let the Records Play

Voor redenen die ik niet geheel begrijp wordt dit nummer door fans veelal afgekraakt, terwijl het in mijn optiek één van de sterkste nummers is die Stone Gossard in een lange tijd heeft geschreven. Het heeft geen pretenties. Het is geen ingewikkeld nummer. Het is een ouderwets rock en roll stomper die me qua inhoud ergens aan “Spin the Black Circle” en “Unemployable” doet denken. De tekst is dan ook relatief direct en net zoals het nummer zelf, zonder al teveel gelaagdheid.

 

 

When the Kingdom comes
He puts his records on
And with his blistered thumb he hits play

And with the volume up he goes and fills his cup
And lets the drummer's drum take away the pain
Breaking, Forsaken...
What's that you're taking?
Aaw, needing the feeling
He lets the records play

En iets later:

 

There's wisdom in his ways

 

Het nummer is één en al een ode an rock muziek en wat rock muziek met je kunt doen. (In deze zin is muziek de openbaring.) Het kunt je meenemen. Je pijn wegnemen. Het kunt je in een emotionele staat brengen, waar je niet was, toen het nummer begon. Dat is de kracht van muziek. En het is deze kracht dat het nummer uitstraalt. Dit is rock n roll op de ouderwetse manier. Met houthakkershemden in een bar ergens in een klein dorpje in de bergen, waar de vloer van hout is en er ten alle tijden de geur van sigaretten en verschraald bier in de lucht hangt. Ik kan me de scene bijna voorstellen, als het nummer – als een locomotief – stomend en blazend op gang komt.

 

Voor mij is het een heerlijk nummer met tevens een heerlijke tekst:

 

 

Should the future dim
A cigarette lights hymn
Vaporized a green light grin

And when the shotglass talks
He knows to listen up
Until he's nice and numb again

Shakened, Awakened
Not one for faking
Kneeling, his healing
He lets the records play
There's wisdom in his ways

Ive been down and I fell so hard and far from grace
Ive been hurt and I still recall the flaws on her face
Ive been off, but I'm on, up above my feet, my feet again

 

 

En vooral de zin: “Ive been hurt and I still recall the flaws on her face” is zo herkenbaar dat het de geur van verschraald bier doet versterken. Let vooral op de gitaarsolo's hier rond 2.08 en 3.12. Het is vies. Het schuurt. Het is zoals een gitaarsolo behoort te zijn. Kortom, misschien geen nummer als “Pendulum” of andere nummers die Pearl Jam heeft geschreven, maar een nummer die in zijn eigen kracht staat en die absoluut niet de kritiek verdient die het in de jaren heeft gekregen.

 

Ik zou zeggen, zet je koptelefoon op, draai de volume zo hoog mogelijk en laat “the records” je meenemen. Onthoud: niet alle nummers hoeven pretentie te hebben.

 

 

Sleeping by Myself

Een recensent heeft ooit geschreven “goed nummer”, maar “op een stukje duur landgoed”. Waar de recensent naar refereerde was dat dit nummer een cover is (met de hele band dit keer) van het nummer “Sleeping by Myself” op de Ukelele en solo album van Eddie Vedder. Tot een bepaalde hoogte heeft de recensent gelijk. Een cover plaatsen op een langverachte album is uiterst gewaagd. Toch, net zoals het nummer hierboven, kan ik er niets aan doen dan het nummer waarderen. In dit nummer hoor je op alle niveaus hoe de band op elkaar ingespeeld is. Het draagt dezelfde thema als alle nummers hiervoor. (In dit geval de realisatie dat een relatie afgelopen is.) Maar toont voornamelijk de vakmanschap van de band aan. De instrumenten zijn één geheel. Het nummer staat voorop en heeft net zoals “Let the Records Play” geen pretenties. Het is een liefdesliedje en misschien wel het dichtste bij country dat Pearl Jam ooit is gekomen. Dus als je je eenmaal over de teleurstelling als fan dat hier geen onbekend nummer staat, heen bent, luister er dan eens echt naar. Hoor hoe de ukelele nog steeds gespeeld wordt, maar met de andere instrumenten een deel van het geheel vormt (en rond 1.58 zowaar heel even een kleine solo krijgt); hoe de gitaren over de melodie zweven en hoeveel lol en plezier – anders kan ik het niet uitdrukken – in dit nummer zit. Muzikaal gezien toont deze vreemde cover, op een uiterst vreemde plek, hoe sterk Pearl Jam als een band is gegroeid.

 

Of zoals Eddie Vedder zingt:

 

 

Oh I believe in love and disaster
Sometimes the two are just the same

I'm beginning to see, what's left of me
Is gonna have to be free to survive
I'll be sleeping by myself tonight

 

 

 

 

YellowMoon

Toen ik het nummer voor het eerst hoorde, moest ik onmiddellijk aan Pilate denken op het album Yield. Maar dat waren slechts de eerste drie seconden. Daarna verandert het nummer en krijgt zijn eigen karakter. In het begin lijkt het dezelfde thema te hebben als Swallowed Whole; namelijk hoe verenigd we als soort zijn met de natuur. De eerste verse lijkt dan ook vanuit het oogpunt van de maan geschreven te zijn:

 

 

Here, far away
One could feel the earth vibrate

 

 

Terwijl de tweede verse weer vanuit het oogpunt van de aarde schijnt te zijn geschreven:

 

 

Moon, changing shape and shade
As we all do under its gaze
Yellow Moon on the rise
Yellow Moon on the rise…

 

 

En dan verandert de toon helemaal waardoor dit nummer misschien de meest cryptische nummer op het album wordt. Het was pas tijdens Milton Keynes en toen Eddie Vedder dit nummer zong en zijn befaamde anti-oorlog speech hield, dat het nummer voor mij op zijn plaats viel. Net zoals Infallible , Swallowed Whole, Mind Your Manners draagt dit nummer een maatschappij kritische boodschap. Ook hier komt de realisatie van de natuur terug, maar op een andere manier. Waar in Swallowed Whole de verbintenis van mensen centraal stond, staat in dit nummer meer de nietigheid van de mens centraal. Dit is terug te vinden in de volgende verse:

 

 

An echo that rings
A bullet unchained
One life, one grave
Joins the parade

The sky grows dark
With fallen stars
Who'd come so far
A headstone engraved
The colors turn gray
The black and white fades

 

 

De eerste deel van de verse doet me denken aan de vele schietpartijen die de laatste jaren in de VS hebben plaats gevonden. Het tweede deel van de verse gaat een stapje verder en heeft het over oorlogen. De openbaring die hier een rol speelt is: hoeveel bloed er ook verspilt wordt – of dit nu komt door de krankzinnige maar “lonely gunman” of door groepen die verdelen en elkaar uitmoorden – de maan blijft komen, hij is nog steeds geel en hij draait om ons heen; wat mensen elkaar ook aandoen. Dit is zowel een trieste als een realistische constatering die verder gaat dan “Swallowed Whole”. Of zoals Eddie Vedder zingt:

 

 

Round we go
Where we stop, yeah no one knows
So tonight, the moon I go

The yellow moon is on the rise… (Duidelijk een verwijzing naar de “Bad Moon”).

 

 

En het is bij deze gele maan en deze nietigheid, waar de plaat lijkt te eindigen.

 

 

 

 

 

Future Days

Ik zeg lijkt, want ik denk dat Pearl Jam en hun producent ook aanvoelde dat zo een einde te zwaar was voor een album die zowel maatschappij kritische en introspectieve nummers draagt; nummers die het leven vieren als zware onderwerpen niet uit de weg gaat.

 

In aanloop van deze plaat – wat misschien wel de grootste marketing campagne was van de afgelopen vier jaar – is er een filmpje waar Eddie Vedder een stukje van dit nummer alleen op zijn gitaar speelt. In dat stukje hoor je in feite hoe mooi dit nummer is. Helaas heeft dat zich niet vertaald naar het album zelf. Wat jammer is, want het nummer is absoluut niet slecht. Het is alleen over-geproduceerd, alsof dit nummer er achteraan is geplakt. Dit nummer is ook de reden waarom deze plaat bij mij op nummer vier staat en niet op nummer één. (En laten we eerlijk zijn; het zou een droom zijn voor meeste bands om een plaat als deze te kunnen maken.)

 

Het nummer begint met een piano, voor redenen die ik niet geheel begrijp; het komt op het einde na ook niet meer in het nummer terug - de piano vormt dus geen motief. Ook hier staat realisatie weer centraal, maar in dit geval de standvastigheid in hoop en liefde die ook bij de prachtige tekening die met het nummer samengaat, wordt uitgebeeld; twee lichamen en bomen die samen vergroeien tot één boom. Niet dat dit makkelijk gaat. (Niets gaat makkelijk in Pearl Jam land.) Zoals de tweede verse aantoont:

 

 

Back when I was feeling broken
I focused on a prayer, you came deep as in the ocean
Its something I cant hear

All the complexities and games, no one wins but somehow they're still played
All the missing crooked hearts they may die but in us they live on

I believe and I believe ‘cause I can see
Our future days, days of you and me

 

 

En dan:

When The hurricanes and cyclones rage
When winds turn dirt into dust
When floods they came and the tides they raised, ever closer became us

 

 

Dit simpele nummer laat de complexiteit van relaties zien, maar ook de kracht als je de stormen weet te overwinnen. In deze zin eindigt de plaat met een positieve noot; een hoop die nog niet geheel vervuld is, maar vervuld wil worden.

 

Ik denk echter dat als ze dit nummer hadden uitgekleed, naar de kern hadden teruggebracht, de boodschap nog sterker was overgekomen. Nu eindigt het met een piano, waarvan de noten langzaam wegsterven en de prachtige teksten verhuld raken in de lagen van muziek. Het is een einde die de plaat, die op alle fronten – tekstueel en muzikaal – sterk is, juist verzwakt. Het is jammer. Future Days voelt op vele fronten als een parel die in een oester gevangen zit, maar er niet uit wil komen.

 

 

 

 

 

 

 

In het geheel genomen is Lightening Bolt voor mij een plaat die me terugbracht naar de jaren waar Pearl Jam het sterkst was: maatschappelijke kritische teksten, introspectie, filosofie, eerlijkheid, kwetsbaarheid, een rode draad die door de nummers verweven is - allemaal gevangen op een enkele disc. Het is misschien niet hun beste plaat. Voor mij blijft Vitalogy bovenaan staan. Maar het is zeer zeker ook niet de slechtste plaat die ze ooit hebben uitgebracht. Voor mij steekt het onbevredigende in het laatste nummer. Maar dat is slechts mijn mening en zoals Eddie Vedder zelf in het eerste nummer zingt:

 

 

Everyone's a critic looking back up the river
Every boat is leaking in this town
Everybody's thinking that they'll all be delivered
Sitting in a box like lost and found

 

 

En ik denk niet dat ik veel anders ben.

 

 

Je kunt de plaat hier bestellen.

 

 

Binaural

No Code

Vitalogy