Laat ik voorop stellen dat ik het niet erg vind om slechte recensies te ontvangen. Dit is een onderdeel van het schrijverschap. En hierin heb ik overigens ook niets te klagen, want Zwarte muren is uitermate goed ontvangen - zie ook recensie pagina. Soms pikt een recensent iets op uit je boek en raakt het hem/haar en andere keren is er geen klik. Dat kan gebeuren en is ook niet erg. Maar ik vind wel dat recensies ergens over dienen te gaan. Waar een recensie van een opiniestuk verschilt is dat een recensie een boek afweegt tegen verschillende criteria. Het kijkt naar het genre van het boek, de motieven, de thematiek en weegt deze af met het inhoud van het boek. Het argument, in mijn optiek tenminste, kan van een goede recensent nooit zijn "ik heb het gevoel dat...". Het gevoel dient verklaard en onderbouwd te worden.
Zo kwam ik afgelopen week de volgende recensie tegen.
Recensie Zwarte muren door fantasyboeken.org.
Nogmaals, ik kan tegen kritiek, maar vond in dit geval dat de kritische punten nauwelijks onderbouwd werden. Sterker nog, dat ze werden afgewogen tegen een genre waarin het boek niet geschreven is. Om deze redenen besloot ik iets te doen wat ik nog nooit eerder heb gedaan: een reactie geven op een recensie. Mijn doel was daarbij om een dialoog en discussie los te maken, waarbij de lezer zelf tot een volwassen oordeel zou kunnen komen en dat er tegelijkertijd (misschien) ook een discussie zou kunnen ontstaan over de rol van "Neder griezel" in het Nederlandse literaire spectrum en onderbouwde recensies. Want laten we eerlijk zijn deze subgenre komt in Nederland nauwelijks van de grond, terwijl het in andere landen als gelijkwaardig literatuur wordt beschouwd.
Dit was mijn reactie:
Beste Rianne,
Ik zit in een tweestrijd. Als schrijver is het de norm dat je eigenlijk nooit op een recensie reageert. En vaak doe ik dat ook niet. Ik vind dat alle recensenten de vrijheid hebben om te recenseren en dit te uiten. Ik wil je dan ook bedanken dat jij mijn werk gerecenseerd hebt en kritisch bekeken hebt. Iedere schrijver kan dat gebruiken. Aan de andere kant, en hier komt mijn dilemma, is het natuurlijk ook zo dat er kwaliteitseisen aan een schrijver worden gesteld, maar niet aan een recensent. Dit schrijf ik niet om je recensie te bekritiseren of er onderuit te halen, maar wel om aan te duiden dat iedereen (zo is mijn ervaring) een recensie kan schrijven, vooral op websites (vaak nog onder een vage pseudoniem); zowel een hoogleraar als tot een telefoniste werkzaam bij TNT. (Hoewel deze telefoniste misschien nog betere kwalificaties heeft.) Dus terwijl er kwaliteitseisen worden gesteld aan een auteur, hoeven deze kwaliteitseisen (schijnbaar) niet te gelden voor een recensent. Recensies zijn vaak onfeilbaar. Hierdoor kan een mening al gauw een recensie worden; terwijl er toch een verschil tussen deze twee bestaat.
Om deze redenen heb ik besloten, tegen alle ongeschreven regels in, toch op je recensie te reageren. Niet om je recensie te ondergraven, want iedereen heeft recht op zijn/ haar mening, of je integriteit in twijfel te trekken, maar wel om een aantal punten aan te duiden.
In je recensie stel je dat de verhalen “onbevredigend” zijn. Uit je recensie maak ik verder (tussen de regels door) op dat dit komt omdat er onvoldoende wordt “uitgelegd”. Ik weet dat “uitleggen” in de Nederlandse literatuur standaard is; ik ben meer Angelsaksisch geïnspireerd en houd meer van open einde en zwarte gaten, zodat de lezer dit zelf kan invullen. (Dit is in mijn optiek ook de kracht van het “griezel” verhaal en dan specifiek het “korte” verhaal.) Maar daar gaat het hier niet om. In je vooronderstelling is namelijk ook iets anders gesloten en dat is namelijk het niet duidende verschil (die je maakt) tussen de genres “fantasy” en “griezel”. Ik hoop dat je op de hoogte bent van het feit, en ik kijk nu ook even op jullie website, dat er een groot verschil tussen beide genres bestaat. Waar “fantasy” veelal beschrijvend is (denk aan Tolkien om maar een willekeurig iemand te noemen) en in de kern gaat over de strijd tussen “goed” en “kwaad”, is dit minder belangrijk in het “griezel” genre. Sterker nog, “griezel” verhalen zijn vaak psychologische reflecties (denk aan Poe, Shelley, maar ook aan King of Le Fanu) en als gevolg daarvan ook meer in zichzelf gekeerd. Wat ik hiermee bedoel is dat het psychologische landschap van een personage centraal staat bij een “griezel” verhaal en niet noodzakelijk de handelingen. Dit impliceert, zoals King maar ook Poe (om maar weer willekeurige schrijvers te noemen), ook vaak hebben gezegd en beweerd, dat het bij griezelverhalen meer gaat om wat er niet verteld wordt ipv van wat er wel verteld wordt. Bij griezelverhalen gaat het om het “onbeschrevene”.
Zo ook in mijn verhaal “De glijbaan”. Je stelt in je recensie dat Bobbie (een personage in het verhaal) misschien haar vriend voor de gek houdt en dat de hoofdpersoon een verkeerde conclusie trekt. Dat ze niet in de glijbaan is gesprongen, maar een “grap” met haar vriend uithaalt. Iedereen die ooit met een mishandelende relatie te maken heeft gehad (waar dit verhaal in de kern overgaat), zou weten dat dit tegen alle psychologische mechanismes en gedragsregels zou ingaan. Bobbie is bang voor haar vriend en zou hem alleen daarom al nooit provoceren. Maar dat daargelaten, daar gaat het in het “griezel” genre niet om. Dat zijn ook niet de motieven. Het gaat niet om verklaringen, maar om angsten en in dit verhaal wordt – of dit nu feitelijk of slechts in het hoofd van de hoofdpersoon zit – de angsten van de hoofdpersoon weergegeven. Hij is bang haar te verliezen. Of zoals King ooit eens mooi zei: “het gaat om het niet verklaren”. Het gaat erom dat je de denkwereld van een personage, met al zijn beperkingen en aannames, correct weergeeft.
En dit brengt me tot het tweede punt, wat eigenlijk ook de directe aanleiding is geweest waarom ik deze reactie schrijf. In het verhaal “Een koude winter” stel je dat het doel van de experimenten in “de kamer” niet verklaard worden. Om eerlijk te zijn hoop ik ook niet dat ik dat hoef te doen. Iedereen is (hopelijk) op de hoogte van de experimenten van Mengele en dat deze experimenten voornamelijk gericht waren op de reproductie organen van de slachtoffers. Dit toelichten zou in mijn optiek overbodig zijn. Daarnaast, ook hier, dat is niet waar “De kamer” voor staat. “De kamer” staat voor de verschrikkingen van de oorlog die we (psychologisch) verbergen. Daarom komt in hetzelfde verhaal ook een “luik” voor. Dit luik heeft dezelfde betekenis als “de kamer”: het verbergen van gruwelijkheden en de gruwelijke kant van oorlog en ons gedrag tijdens oorlog.
Nogmaals, ik wil je recensie niet ontkrachten. Ik wil wel een discussie los maken. Je hebt het recht om de zaken te interpreteren zoals je wilt. Maar het verschil tussen “fantasy” en “griezel” dient echter wel duidelijk te zijn. Hierbij wil ik nog een laatste opmerking maken. Ik heb nooit beweerd dat ik mezelf met King, Poe en Koontz vergelijk. Ik was toen (ik deze verhalen schreef) door ze geïnspireerd en dat is iets anders. Ook zijn de citaten in het begin van mijn boek niet bedoeld om mezelf in dezelfde klasse te scharen; de citaten zijn gebruikt om de motieven in mijn bundel aan te duiden; ze zijn dus direct verbonden met mijn thematiek.
In ieder geval bedankt voor je recensie. Ik heb weer een aantal dingen geleerd. En het spijt me dat mijn bundel je niet hebt kunnen bekoren. Het bovenstaande wilde ik, tegen alle regels in, toch mijnerzijds verduidelijken.
Met vriendelijke groet,
Anthonie Holslag
Reactie van fantasyboeken.org:
In de eerste plaats kreeg ik een mail van de beheerder van deze site met de mededeling dat ze mijn reactie niet kon plaatsen en dat ze het eerst met de recensent wilde bespreken. Vervolgens, later op de avond, kreeg ik een mail van de recensent zelf. Ik zal hier niet haar mail weergeven, dat zou tegen alle regels van auteursrechten ingaan, maar ik kan het wel in een notendop beschrijven. Ze vond mijn reactie "aanvallend", zelfs "onfatsoenlijk" en "denigrerend" dat ik haar "competenties" als recensent in twijfel trok. (Dat ze mijn competenties en kennis over deze subgenre in haar recensie in twijfel trekt als schrijver laten we maar even in het midden.) Vervolgens deelde ze me mee wat haar competenties allemaal waren en wat voor werk en opleidingen ze allemaal had gedaan. Inhoudelijk kwam ze niet verder dan dat ze de zwarte gaten in mijn verhalen "onbevredigend" vond. Ze ging (inhoudelijk) niet in op mijn punten. Sterker nog, Bobbie en "de kamer" werden niet meer genoemd. Omschrijvingen van een BA titel en een MA titel in theaterwetenschap waren duidelijk belangrijker.
Eindresultaat: mijn reactie kan niet worden geplaatst.
Dit brengt je als auteur in een vreemd soort schemerzone. Jouw boek is publiek goed en een openlijk vizier om bekritiseerd te worden, een recensie dat ook een publiek goed is wordt door ivoren muren afgeschermd. Een ware "catch 22". Er is geen mogelijkheid als auteur om erop te reageren of nog veel belangrijker: een discussie los te maken over de kwaliteitsnormen van griezelverhalen, de kwaliteitsnormen van recensies en de lezer daarbij een kans te geven om zelf een oordeel over jouw verhalen of boeken te formuleren. Sterker nog, het oordeel wordt al bepaald. Nou, dit zal misschien iets zijn van het schrijverschap dat ik nog onder de knie dien te krijgen en mee moet leren leven. Aan de andere kant vind ik dat je als schrijver soms ook het recht hebt om een weerwoord te kunnen geven. Nogmaals, ik vind kritiek niet erg. Kritiek is zelfs goed. Schrijven is een proces waar je iedere dag weer leert en je kunst verfijnd. Maar laat de kritiek in hemelsnaam wel over de inhoud gaan en niet gebaseerd op een onbestemd gevoel...